[ Pobierz całość w formacie PDF ]
. postulowaÅ‚ znany amerykaÅ„ski socjolog George Homans). Od angielskiego sÅ‚owa behavior, czyli zachowanie wÅ‚aÅ›nie, usiÅ‚owania takie przyjęły 32nazwÄ™ be hawioryzmu1. BehawioryÅ›ci, obserwujÄ…c ludzi, podobnie jak psychologowie eksperymentalni, kiedy obserwowali szczury czy goÅ‚Ä™bie, dochodzili do wniosku, że pewne prawidÅ‚owoÅ›ci zachowania sÄ… tu identyczne. Na przykÅ‚ad to, że i ludzie, i szczury uczÄ… siÄ™ instrumentalnieº, to znaczy na efektach swoich zachowaÅ„, majÄ…c tendencjÄ™ do powtarzania takich zachowaÅ„, które przyniosÅ‚y im przyjemność ( gratyfikujÄ…cychº), a powstrzymywania siÄ™ od takich, które przyniosÅ‚y przykrość ( karzÄ…cychº). Albo to, że gdy w jakiejÅ› sytuacji doznaliÅ›my przyjemnoÅ›ci, to szukamy sytuacji podobnych, a gdy w innej spotkaÅ‚a nas przykrość, to staramy siÄ™ takich sytuacji unikać2. To oczywiÅ›cie wszystko prawda, ale z pewnoÅ›ciÄ… nie caÅ‚a prawda; co najwyżej niezbÄ™dna biologiczna platforma, na której dopiero nadbudowuje siÄ™ to, co naprawdÄ™ ludzkie i co jest daleko bardziej zÅ‚ożone niż zachowanie. CzÅ‚owiek jest organizmem, gatunkiem biologicznym, ale nie tylko organizmem, jest także czymÅ› wiÄ™cej. No bo jak wytÅ‚umaczyć, że te same ruchy fizyczne czy zewnÄ™trznie podobne sytuacje mogÄ… być w istocie czymÅ› zupeÅ‚nie innym. Na przykÅ‚ad machniÄ™cie rÄ™kÄ… może być pozdrowieniem albo grozbÄ…, bieg to czasami ucieczka, a kiedy indziej jogging, krzyk może wyrażać strach lub zÅ‚ość, ten sam ruch gÅ‚owÄ… może być potwierdzeniem (np. w Polsce) albo zaprzeczeniem (np. w BuÅ‚garii), ucaÅ‚owanie kobiety w rÄ™kÄ™, normalne u nas, wywoÅ‚a zdumienie w Ameryce, skÅ‚on czoÅ‚em do ziemi może być formÄ… modlitwy (u muzuÅ‚manina) albo treningu (u gimnastyka). Jak odróżnić morderstwo i egzekucjÄ™, bójkÄ™ i mecz bokserski, wykÅ‚ad i wiec? I odwrotnie, jak wytÅ‚umaczyć, że zupeÅ‚nie różne ruchy fizyczne czy zewnÄ™trznie odmienne sytuacje mogÄ… być w istocie tym samym. Na przykÅ‚ad przywitaniem jest zarówno uÅ›cisk dÅ‚oni (u nas), jak i potarcie siÄ™ nosami (u Eskimosów). PokorÄ™ wobec Boga wyraża zarówno przyklÄ™kniÄ™cie w koÅ›ciele, jak bicie pokÅ‚onów w meczecie. Radość przejawiać siÄ™ może w Å›piewie, ale i w taÅ„cu. Imieniny można obchodzić na party na stojÄ…co albo przy stole ustawionym w podkowÄ™. Mocnych przeżyć szukać można w skoku spadochronowym, ale i we wspinaczce górskiej. 1 A. W. Staats, Social Behaviorism, Homewood 1975: The Dorsey Press. 2 G. C. Homans, Social Behavior: Its Elementary Forms, New York 1974: Harcourt Brace Jovanovich. GEORGE C. HOMANS (1910 1989) Socjolog amerykaÅ„ski, sÅ‚awny głównie dziÄ™ki radykalnej opozycji przeciwko teoriom holistycznym i funkcjonalistycznym oraz wÅ‚asnej skrajnie redukcjonistycznej teorii zachowania spoÅ‚ecznego. Najważniejsze książki to: The Human Group [Grupa spoÅ‚eczna] (1950), Sodal Behavior: Its Elementary Forms (Zachowanie spoÅ‚eczne: formy elementarnej (1961), The Nature of Social Science [Istota nauk spoÅ‚ecznych} (1967). Najmniejszymi elementami, na które rozÅ‚ożyć można życie spoÅ‚eczne nawet w jego najbardziej skomplikowanych formach, sÄ… interakcje. Interakcja polega na wzajemnej wymianie nagród i kar pomiÄ™dzy uczestniczÄ…cymi jednostkami. Koszty interakcji to te nagrody, które jednostka mogÅ‚aby uzyskać, gdyby podjęła dziaÅ‚anie alternatywne, oraz te kary, których uniknęłaby, nie wchodzÄ…c w danÄ… interakcjÄ™. Nagrody i kary, których gratyfikujÄ… cy lub repulsywny charakter jest uwarunkowany biologicznie i psychologicznie, to wzmocnienia pierwotne (np. ból). Takie, których sens jest zdefiniowany kulturowo, to wzmocnienia wtórne (np. order). A takie, które stanowiÄ… uniwersalnÄ… walutÄ™º nagradzajÄ…cÄ… w rozmaitych sytuacjach, to wzmocnienia 33uogólnione (np. pieniÄ…dze, prestiż). W zachowaniach na poziomie subinstytucjonalnymº wymiana nagród i kar wystÄ™puje bezpoÅ›rednio miÄ™dzy partnerami. Na poziomie instytucjonalnymº wystÄ™pujÄ… zÅ‚ożone Å‚aÅ„cuchy upoÅ›rednionych interakcji, których elementy mogÄ… być w ogóle niepostrzegane przez uczestników (np. bankowe operacje finansowe, produkcja, dystrybucja i handel towarami konsumpcyjnymi itp.). Niezależnie jednak od stopnia skomplikowania, wszelkim! interakcjami rzÄ…dzi pięć podstawowych praw, analogicznych do praw instrumentalnego uczenia siÄ™ odkrytych w eksperymentach na zwierzÄ™tach: (a) jeÅ›li jakieÅ› dziaÅ‚anie jest częściej nagradzane, jednostka częściej podejmuje takie dziaÅ‚anie, (b) jeÅ›li jakiejÅ› sytuacji bodzcowej towarzyszyÅ‚o w przeszÅ‚oÅ›ci doÅ›wiadczenie gratyfilcujÄ…ce, to jednostka bÄ™dzie starać siÄ™ znalezć znów w takiej sytuacji, (c) im wiÄ™kszÄ… wartość ma dla jednostki nagroda za jej dziaÅ‚anie, tym częściej bÄ™dzie takie dziaÅ‚anie podejmować, (d) im częściej jednostka otrzymuje danÄ… nagrodÄ™, tym mniej wartoÅ›ciowa staje siÄ™ dla niej ta nagroda, (e) gdy jednostkÄ™ spotka niespodziewana nagroda lub gdy uniknie oczekiwanej kary, reaguje zadowoleniem i zgeneralizowanÄ… sympatiÄ… wobec innych. Zadaniem socjologii jest wyjaÅ›nianie wszelkich przejawów życia spoÅ‚ecznego, także makrostrukturalnych i instytucjonalnych, przez ich dedukcyjne wyprowadzanie z powyższych elementarnych praw zachowania spoÅ‚ecznego, przy uwzglÄ™dnieniu empirycznie stwierdzanych warunków poczÄ…tkowych. Tak samo czyniÄ… nauki przyrodnicze, na których socjologia musi siÄ™ wzorować. LITERATURA G. C. Homans, Zachowanie spoÅ‚eczne jako wymiana dóbrº, w: W. DerayÅ„ski, A. JasiÅ„ska Kania, J. Szacki (red.), Elementy teorii socjologicznych, Warszawa 1975, PWN, s. 103 119 G. C. Homans, Pozycja przywódcyº, w: ibid, s. 135149 J. H. Turner, Behawioralna teoria wymiany: George C. Homansº, w: Struktura teorii socjologicznej, Warszawa* 1985, PWN, s. 281 312 M. Kempny, Homansº, w: Encyklopedia Socjologii, tom l, Warszawa 1998, Oficyna Naukowa, s. 293 2 Nie przypadkiem, kiedy mówimy o aktywnoÅ›ci ludzkiej w jÄ™zyku potocznym, przeważnie używamy słów, które wskazujÄ… na coÅ› wiÄ™cej niż ruchy fizyczne, niż proste zachowanie. Mówimy, że ktoÅ› modli siÄ™, pracuje, kÅ‚ania, uczy siÄ™, kłóci, walczy, ucieka, odpoczywa, maluje. Te sÅ‚owa opisujÄ… już nie zachowania, lecz coÅ› wiÄ™cej, zachowania z jakimÅ› naddatkiem. Ten naddatek to znaczenie, albo inaczej sens tego, co robimy. Zachowanie wyposażone w znaczenie, sens, nazywamy w socjologii dziaÅ‚aniem. MówiÄ™ wyposażoneº w sens, ponieważ znaczenie nie jest zawarte immanentnie, samo przez siÄ™, w żadnym zachowaniu, lecz może być dopiero zachowaniu nadane. Bieg to jest bieg i nic wiÄ™cej. Czy to jest ucieczka czy poÅ›cig, czy trening, czy zabawa, czy wyÅ›cig, czy konkurencja olimpijska o tym decyduje nadane temu znaczenie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]