Figes Orlando Taniec Nataszy. Z dziejów kultury rosyjskiej

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Tezę, że Zachód jest moralnie zepsuty, powtarzali słowianofile.Twierdzenie, żeFrancuzi są płytcy i fałszywi, stało się oczywistością.Zdaniem Gogola Paryż miał tylko lśniącąpowłokę, skrywającą otchłań chciwości i krętactwa 143.Wiaziemski uważał Francję za krajkłamstwa i fałszu.Cenzor i literat Aleksandr Nikitienko pisał o Francuzach: Z mlekiem matkiwyssali chyba miłość do teatru i dar jego tworzenia urodzili się do gry na scenie.Uczucia,zasady, honor, rewolucję traktują jak grę, jak zabawę 144.Dostojewski zgadzał się, że Francuzimają wyjątkowy talent do wzbudzania emocji i uczuć do natury 145.Nawet Turgieniew,zagorzały zwolennik Zachodu, opisywał ich w Szlacheckim gniezdzie (1859) jako kulturalnychi ujmujących, ale pozbawionych głębi duchowej i umysłowej powagi.O trwałości tychkulturalnych stereotypów świadczą mityczne wymiary, do jakich Europa urosła w wyobrazniRosjan.Ta wyimaginowana Europa miała więcej wspólnego z potrzebą określenia, czym jest Rosja , niż z samym Zachodem.Idea Rosji nie mogła istnieć bez Zachodu (tak jak Zachód nie mógł istnieć bez Wschodu ). Potrzebowaliśmy Europy jako ideału, wymówki,przykładu pisał Hercen. Gdyby jej nie było, musielibyśmy ją wymyślić 146.Rosjanie nie byli pewni swego miejsca w Europie (i nadal nie są); ta niepewność jestważnym kluczem do ich tożsamości narodowej i kultury.%7łyjąc na peryferiach kontynentu, nigdynie wiedzieli, gdzie naprawdę jest ich miejsce.Czy należą do Zachodu, czy do Wschodu? Piotrkazał im zwrócić się na zachód i naśladować zachodnie obyczaje.Od tej pory postępy, jakichdokonywała Rosja, miały być mierzone zachodnią miarą; to ona wyznaczała wszystkie normymoralne i estetyczne, gusty i zwyczaje towarzyskie.Część rosyjskich elit patrzyła na swój krajprzez europejskie okulary, potępiając jego historię jako barbarzyńską i mroczną.Zabiegałao uznanie Europy i pragnęła, żeby ta uważała ich za równych sobie.Dlatego też osiągnięciaPiotra napawały Rosjan dumą.Jego imperium, większe i potężniejsze niż jakiekolwiekmocarstwo europejskie, obiecywało unowocześnienie Rosji.Zarazem jednak mieli Rosjaniebolesną świadomość, że ich kraj to nie Europa stale nie dorastał do tego mitycznego ideału i być może nigdy nie będzie mógł stać się jej częścią.Mieszkając w Europie, mieli kompleksniższości. Dotychczas jeszcze patrzymy na Europejczyków i Europę pisał Hercen w latachpięćdziesiątych XIX wieku w taki sam sposób, jak ludzie z prowincji na mieszkańców stolicy z uniżonością i z uczuciem własnej winy, uważając każdą różnicę za wadę, rumieniąc sięz powodu naszych szczególnych cech, tając je, ulegając i naśladując 147.Ale odrzucenie przezZachód mogło też zrodzić urazę i poczucie wyższości.Skoro Rosja nie mogła się stać częścią Europy , powinna była czuć dumę z tego, że jest inna.W tej nacjonalistycznej mitologiimoralną wartość duszy rosyjskiej stawiano wyżej od materialnych osiągnięć Zachodu,poruczając jej chrześcijańską misję ocalenia świata. 7Wyidealizowanym obrazem Europy, który hołubili Rosjanie, zachwiała mocno rewolucjafrancuska 1789 roku.Terror jakobiński podważył panujące w Rosji przekonanie, że Europa jestsiłą postępu i oświecenia. �Wieku Oświecenia�! Nie poznaję cię wśród krwi i płomieni pisałz goryczą Karamzin w 1795 roku148.Wydawało mu się, podobnie jak wielu ludziom jegozapatrywań, że fala mordów i zniszczenia spustoszy Europę , burząc ośrodek wszelkiej sztuki,nauki i cennych skarbów ducha ludzkiego 149.Może historia była jednak błędnym kołem, a niedrogą postępu, kołem, w którym prawda i błąd, cnota i nieprawość wciąż się powtarzają ? Czyto możliwe, że rodzaj ludzki dokonał takiego postępu po to tylko, aby z powrotem stoczyć sięw otchłań barbarzyństwa, niczym kamień Syzyfa ?150Trwogę Karamzina odczuwali inni zeuropeizowani Rosjanie owych czasów.Wychowaniw mniemaniu, że z Francji przychodzi samo dobro, teraz widzieli samo zło.Przerażające relacjeemigrantów francuskich, którzy uciekli z Paryża do Petersburga, zdawały się potwierdzać ichnajgorsze obawy.Rząd rosyjski zerwał stosunki dyplomatyczne z rewolucyjną Francją.Frankofilscy niegdyś arystokraci przedzierzgnęli się pod względem politycznym wefrankofobów, a Francuz stał się synonimem człowieka niestałego i bezbożnego, zwłaszczaw Moskwie i na prowincji, gdzie rosyjskie poglądy i zwyczaje polityczne zawsze różniły się odobcych.W Petersburgu, którego arystokracja była całkowicie przesiąknięta kulturą francuską,niechęć do Francji narastała stopniowo było tam wielu liberalnych szlachciców i patriotów (jakPierre Bezuchow z Wojny i pokoju), którzy zachowali swoje profrancuskie i napoleońskiepoglądy jeszcze po przystąpieniu Rosji do wojny z Francją w 1805 roku.Ale nawet w stolicyarystokracja podejmowała świadome wysiłki, aby wyzwolić się spod wpływów francuskich.W salonach petersburskich zaczęto patrzeć złym okiem na ludzi używających gallicyzmów. Niech Rosjanie będą Rosjanami, a nie kopiami Francuzów pisała księżna Daszkowa; pozostańmy patriotami i zachowajmy charakter przodków 151.Również Karamzin wyrzekł się ludzkości dla narodu.Przed rewolucją francuską uważał, że najważniejsze to być ludzmi,a nie Słowianami.To, co dobre dla Człowieka, nie może być złe dla Rosjanina.Wszystko, coAnglicy i Niemcy wynalezli na pożytek ludzkości, należy również do mnie, ponieważ jestemczłowiekiem 152.Ale już w 1802 roku wezwał kolegów po piórze, aby stali się sobą :Nasz język zdolny jest nie tylko do górnolotności, dzwięcznych opisów poetyckich, alerównież do tkliwej prostoty, tonów uczucia i wrażliwości.Jest bogatszy w harmonie odfrancuskiego; lepiej potrafi wyrazić porywy duszy& Człowiek i naród może zacząć odnaśladowania, ale z biegiem czasu musi stać się kimś, kto ma prawo oświadczyć: Istniejęmoralnie! 153.Było to hasło bojowe narodowego odrodzenia, które nastąpiło po roku 1812. IIDZIECI ROKU 1812 1Wsierpniu 1812 roku, w trakcie napoleońskiej inwazji na Rosję, książę SiergiejWołkonski składał raport cesarzowi Aleksandrowi I.Władca zapytał młodego adiutanta o moralewojsk. Wasza Cesarska Mość! odparł książę. Wszyscy, od naczelnego dowódcy pozwykłego żołnierza, są gotowi oddać życie za ojczyznę.Cesarz spytał z kolei o nastroje wśródludności i Wołkonski odpowiedział z takim samym entuzjazmem. Wasza Cesarska Mośćpowinna być z nich dumna, bo każdy chłop to patriota.Kiedy jednak car zapytał o arystokrację,książę zamilkł, a ponaglony rzekł w końcu: Wasza Cesarska Mość! Wstydzę się, że należę do tejsfery, która potrafi tylko gadać 1.Był to punkt zwrotny w życiu Wołkonskiego tak mocnosplecionego z losami jego kraju i warstwy społecznej w epoce narodowego przebudzenia.Wielu oficerów straciło wówczas szacunek do swojej sfery, ale w szeregach armiirosyjskiej z 1812 roku miało okazję poznać bliżej swoich rodaków z niższych warstw.Odkrycie,że chłopi są patriotami Rosji, wstrząsnęło książętami w rodzaju Wołkonskiego, którzy wychowalisię w przeświadczeniu, że to arystokraci są prawdziwymi synami ojczyzny [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Tematy