[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.To samo dałoby się powiedziećna temat osobistych uczuć: choćby pewnego rodzaju oburzenia.Pragnienia zwią-zane z takimi moralnymi i osobistymi uczuciami należą do tego samego gatunkuco związane z karą w teorii odwetu zgodnie z obecnym naszym jej ujęciem.Wszystkie jednak są nieodporne na determinizm.W zderzeniu z nim muszą paść.Zatem uzyskaliśmy nareszcie pierwszy wniosek dotyczący karania i determini-zmu.Jeżeli determinizm jest prawdziwy i jeśli a jest to bardzo istotny waru-nek istnieje taka instytucja, której jedyną przesłanką działania byłaby zasadaodwetu tak, jak ją tutaj rozumiemy to działalność takiej instytucji powinnazostać zawieszona.Zwolennicy jej funkcjonowania powinni podjąć próbę odpo-wiedzi na sytuację, w której się znalezli.Byłaby nią afirmacja, w ramach którejnależałoby, w istocie, poniechać postępowania zgodnego z zasadą odwetu.100 To jeszcze nie koniec tej części naszej opowieści.Zgodzimy się, że osoba, któ-ra znalazłaby się w rozważanym przez nas położeniu, miałaby jeszcze jeden po-wód, żeby porzucić wspomniany sposób karania.Jest on niewłaściwy i w niczymnie usprawiedliwiony.Wspierającej go teorii nie sposób tolerować.Nie może byćtak, żebyśmy rekompensowali sobie poczucie krzywdy, przysparzając cierpień in-nym.Cierpienie nie jest uzasadnione jako środek do celu, którym miałoby byćnasze poczucie satysfakcji.Jest jeszcze inna, dużo ważniejsza kwestia.Jak wspomnieliśmy, teorie karyskładają się na zespoły, czy też na większe teorie.Teoria odwetu nie jest jużdziś jak mniemam przez nikogo rozważana jako samodzielna teoria.Nie ist-nieją mam nadzieję instytucje, których jedyną przesłanką działania byłobyrekompensowanie poczucia krzywdy.Trudno sobie wyobrazić, żeby był to jedy-ny czynnik sankcjonujący istnienie jakiejś instytucji.Zarazem jednak wiele osóbuwzględnia taką czy inną teorię odwetu jako składową zespołu teorii justyfikacjikary.Istniejące instytucje funkcjonują po części zgodnie z teorią odwetu.I to jaksię zdaje w owej nie najlepiej brzmiącej wersji, którą przedstawiliśmy.Dalszych wniosków nie trzeba nawet wypowiadać.Jeżeli determinizm jestprawdziwy, to ma on wpływ na zespoły teorii oraz na instytucje.W związku z tymteorie te trzeba częściowo odrzucić, instytucje zaś zmienić.Najpowszechniejszy tego rodzaju zespół teorii odzwierciedla przekonanie, żekara jest uzasadniona o tyle, o ile jest zasłużona i ma charakter zapobiegawczy.Rzeczywiste instytucje funkcjonują zgodnie z takim właśnie rozumowaniem.Takdziałają po części zgodnie z ideą odwetu instytucje w znanych nam społe-czeństwach.Wyrok może zostać przedłużony niekoniecznie w celach prewencyj-nych.Jeżeli determinizm jest prawdziwy, to tego rodzaju zespoły teorii należało-by częściowo odrzucić.Trzeba dokonać zmiany instytucji, co stanie się częściąafirmacji.Afirmacja nie ogranicza nas do jednego tylko rodzaju teorii i jednego rodzajupraktyki wykonawczej.Inną możliwość przedstawia utylitarystyczna teoria Ben-thama: kara jest słuszna wówczas, kiedy zapobiega występkom, tym samym przy-czyniając się do powiększenia szczęścia.W moim pojęciu istnieje jednak inna,lepsza teoria.Mówi ona, że kara jest słuszna wówczas, kiedy jest uczciwa, a jejkonsekwencje są sprawiedliwe.Czyli, że słuszna jest wówczas, kiedy pozosta-je w zgodzie z określoną zasadą moralną.Jest nią zasada równości mówiąca, żepowinniśmy podjąć naprawdę skuteczne kroki, żeby polepszyć sytuację tych, któ-rym zle się powiodło.Tym tropem powinny zmierzać nasze społeczeństwa, wykorzystując do tegoodpowiednie instytucje.Zazwyczaj filozofowie zajmujący się zagadnieniem konsekwencji determini-zmu poświęcali karze nieco uwagi.Umykały im natomiast inne fakty społecznej101 natury.Jak jednak zauważyliśmy na początku, konsekwencje determinizmu sięga-ją nie tylko kary.Rozciągają się one na inne fakty społecznej natury; nagradzanietych, którzy prawa przestrzegają, dystrybucja przychodu i innych dóbr, rozdziałmocy wykonawczej i rangi, oficjalne nagradzanie i potępianie.Cokolwiek jest prawdziwe odnośnie do kary, w mniejszym lub większymstopniu dotyczy także pozostałych społecznych praktyk i instytucji.W miejsceteorii kary wchodzą tutaj filozofie społeczne i polityczne.Niektóre z nich zawiera-ją elementy rozważań o zasłudze.A w każdym razie, zawierają elementy wiążącesię z działaniami jednostek, które to działania są pojmowane jako zależne od wol-nej woli.Jeżeli determinizm jest prawdziwy, to filozofie te zasługują przynajmniejna korektę.Podobnie, prawdziwość determinizmu wymaga, aby instytucje i prak-tyki społeczne oparte na wyobrażeniu sprawstwa, zostały zmienione.Afirmacjabędzie miała zatem w tym wypadku także wydzwięk polityczny
[ Pobierz całość w formacie PDF ]