Jerzy Limon Kaszubska Madonna

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.W Bibliotece Watykańskiej, gdzie zdeponowano niektóre archiwa jezuickie, nie zdołano ich jednakodszukać, choć figurują w osiemnastowiecznym katalogu raportów ze wszystkich prowincji.Istniejepodejrzenie, że zostały one zniszczone przez jakiegoś fanatycznego badacza-protestanta, który zawszelką cenę starał się zatrzeć ślady konwersji markiza.(Swoją drogą należałoby sprawdzić, czy abyszalony dyrektor Biblioteki Miejskiej wspomniany w liście przez Thatawaya nie bawił kiedy wWatykanie).Natomiast w Bibliotece Uniwersyteckiej w Sztokholmie zachowała się część archiwumkolegium braniewskiego (zrabowanego przez Szwedów podczas wojny w 1625 roku), a wśródprzeróżnych dokumentów znajduje się tam kopia ostatniego jak się zdaje raportu anonimowegojezuity w sprawie nieżyjącego już markiza.Raport ten pisany był zapewne wkrótce po śmierci Włocha, awięc pod koniec 1597 roku, i jest dla nas podwójnie interesujący: po pierwsze, mowa w nim jest oostatnich chwilach arystokraty, a po drugie, wnosi on sporo szczegółów do naszej wiedzy o portrecie, dodziś jak już wielokrotnie wspomniano wiszącym w Czytelni Naukowej Biblioteki Gdańskiej.Czytamy tam między innymi (współczesny przekład łacińskiej kopii): .markiz leżał spokojnie i tylkoco pewien czas przez jego bladą, woskową twarz przebiegał skurcz śmierci, której obmierzłe dotknięciepowodowało lodowaty dreszcz.Jeśli zawierzyć relacji naszego człowieka, który z racji swej funkcji wSenacie był wśród dostojnego grona żegnającego markiza, umierający szeptał w takiej chwili: �O,Przenajświętsza Panienko, przebacz mi!�, co wywoływało wielką konsternację pośród heretyków, którzyudawali, że tego nie słyszą, a między sobą mówili pózniej, że to szatan próbował usidlić bezbronną wmalignie duszę.Tuż przed śmiercią markiz ocknął się i przytomnym wzrokiem rozejrzał się pokomnacie, po czym słabym głosem pożegnał wszystkich oraz zażądał, by mu przyprowadzono księdza-spowiednika.Wywołało to powszechne oburzenie i heretycy wykazali całe okrucieństwo ibezwzględność w tym, że nie spełnili ostatniej woli umierającego, wiedząc dobrze, że chce umrzeć jakkatolik.Również i to potraktowano jako podszept rozzuchwalonego szatana.Ale nikt nie mógł temuzaprzeczyć, że niedługo potem markiz oddał ducha z imieniem Maryi na ustach.Można więc sądzić, żeprzed śmiercią ujrzał w pełni swój grzech i odczuł skruchę za lata herezji, w jakiej tkwił, przeto byćmoże dostąpił on zbawienia wiekuistego.Następnego dnia sprowadzono mistrza Hermana, którypoczynił odpowiednie szkice, a potem namalował (w ciągu zaledwie paru dni) niewielki portret markiza.Podobieństwo doprawdy niezwykłe.Ale portret ten okazał się dla heretyków �skandaliczny�, bowiem jak nikt tego przeoczyć nie mógł zmarły trzymał na nim w ręku różaniec.Oburzenie było tak wielkie,że chciano Bogu ducha winnego malarza wygnać z miasta.Ten tłumaczył się jednak, gdy go pod strażą60przyprowadzono do Senatu, że przecież kazano mu namalować tak, jak naprawdę na łożu śmierci markizwyglądał, niczego nie dodając i niczego nie ujmując, bez upiększania, a przecież nawet na jego licznychszkicach widać, że zmarły rzeczywiście trzymał w rękach różaniec.Zledztwo nie wykazało, kto gomarkizowi jak to określono �podrzucił�.W każdym razie, kazano różaniec zamalować, co też mistrzHerman nie bez oporów uczynił".Nawet jeśli zawierzyć powyższej relacji, to nie wiadomo, czy domniemana konwersja markizazwiązana była z jego cudownym ocaleniem i utratą wzroku; czy też innymi czynnikami, a może nawetznaną skądinąd przewrotną naturą Włocha.W katolickiej ojczyznie stał się dysydentem, to czemu wluterańskim Gdańsku nie miał powrócić na łono Kościoła rzymskiego? Dla naszych jednak celównajważniejsze jest to, że już w momencie powstania portret markiza jak to się potocznie mówi podpadł władzy w tym mieście i administracyjnym nakazem doprowadzono do jego przemalowania.Po raz pierwszy, ale nie po raz ostatni o czym wymownie mówią fakty.W latach trzydziestych dwudziestego wieku portret markiza Orii ponownie znalazł się w centrumzainteresowania władz i uczonych: przeprowadzono nawet analizę antropologiczną, co doprowadziłopózniej do drobnych retuszów nosa i uszu Włocha (dopiero po wojnie wykazało to zdjęcierentgenowskie).Natomiast historycy sztuki wydobyli na światło dzienne wiele faktów z życia markizaniezbicie świadczących o tym, że po pierwsze, miał on silne poczucie wyższości rasowej i kulturowo-cywilizacyjnej, a co za tym idzie że w sile sojuszu aryjskiego, czyli rzymsko-italo-germańskiegowidział on jedyną szansę dla ludzkości przetrwania zalewu barbarzyństwa ze wschodu, oraz po drugie, żeżywił on bezgraniczną wprost pogardę dla %7łydów, a zwłaszcza tych polskich.Jeśli chodzi o %7łydów,badacze najchętniej cytowali domniemany list markiza, w którym miał on, między innymi, napisać conastępuje: %7łydzi tłoczą się tu [tj.w Gdańsku] w wielkiej Ciżbie kilka razy w Roku, zwłaszcza gdyPolacy przywożą swe Towary.Są to najbrudniejsze i najohydniejsze Kreatury żyjące pośródcywilizowanych Narodów gdziekolwiek pod Słońcem.Ich uświnione i postrzępione Chałaty wiszą nanich do samych Pięt.Przystrzygają swoje Brody na różny Sposób, w zależności od tego Ludu, od którego jak twierdzą pochodzą, będąc w istocie jego odrażającą Hańbą [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Tematy