Żeleński Tadeusz Obrachunki Fredrowskie

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Któryż tekst mamy uważać za zgodniejszy z intencjami i z duchem poety:czy ten, który geniusz jego począł w chwili tworzenia i który przez kilka dziesiątków lat poetaaprobował, czy ten, w którym w nie sprawdzonych zresztą intencjach poprawił , a wistocie zepsuł, dzieło dwudziestokilkoletniego twórcy? Ja głosuję bez wahania za pierwszym;uważam, że w tym wypadku trzeba by bronić dzieła Fredry bodaj przeciw niemu samemu.Ibardzo poważni ludzie byli tego samego zdania: Chmielowski w wydaniu swoim z r.1898przywrócił pierwotne zakończenie komedii; również Br�ckner oświadcza się stanowczo zapierwszym.Sądzę, że jeżeli ten drugi tekst Fredry znalazł dziś tak gorliwych wyznawców, to główniedlatego, że bardziej odpowiada kursowi pogłębiania Fredry i robienia zeń narodowego ka-znodziei, bodaj kosztem dotkliwego nakręcania oczywistości.Jeszcze jedna uwaga.Bieda, że (jak zauważyłem na innym miejscu) nasi fredrologowie niechętnie widać chodządo teatru; inaczej nie gadaliby wielu rzeczy.Widziałem Męża i żonę na scenie wprawdzietylko raz, bo następstwem pietystycznego kursu Fredry jest, że tego arcydzieła, tej rozkosznejkomedii nigdy się nie grywa.Widziałem to przedstawienie będąc młodym chłopcem, to zna-czy bardzo dawno, ale właśnie ów finał utkwił mi w pamięci tak, że mogę go opowiedzieć isens tego zakończenia (pierwszego) objaśnić.Było to w Krakowie, na występach (zdaje się)L�dowej; L�dowa grała Elwirę, hrabiego Wacława Sobiesław: widzę jeszcze jego kaszta-nowate bokobrody! Nie było mowy o rozczulaniu paradyzu i nie sądzę doprawdy, aby Fre-dro miał intencję rzucać komukolwiek ten ochłap.Przeciwnie, wyszła z tego zakończeniabardzo dyskretna, ale wymowna ironia, doskonale zamykająca sztukę.Tyrada hrabiego wyce-dzona była w tonie rozmyślnie poprawnym, wielkoświatowym.Skoro Alfred wyszedł, wów-czas, po dość wymuszonej scenie przebaczeń, hrabia usiadł po jednej stronie kominka, hrabi-na po drugiej.Czuć było, że nie mają sobie nic do powiedzenia i że wspólne spędzenie wie-czoru jest dla nich wielce kłopotliwe.Po chwili milczenia i jakby daremnych chęciachwszczęcia rozmowy mąż pochylił się na stronę i ziewnął nieznacznie; równocześnie niemalziewnęła ukradkiem i żona.Powoli kurtyna zapadła nad tym obrazkiem szczęścia domowego.Nie wiem, od jakiego czasu wywodzi się owa gra sceniczna i kto ją wymyślił, ale zdaje misię, że instynkt aktorski czy reżyserski doskonale wyzyskał w niej możliwości tego zakończe-nia.Rad byłbym, aby czytelnicy wzięli do rąk dwa teksty i porównali.Sens niby ten sam, aleróżnica wielka.Pierwotne zakończenie o ileż jest żywsze i zgodniejsze z tonem i tytułem ko-medii! Wyobrażam sobie, że Fredro, człowiek starszy, czcigodny, ojciec dzieciom a dziadekwnukom, patrzał może na tę swoją komedię jak na grzeszek młodości, za który mu sporo na-dokuczano; że owo pierwotne zakończenie wydało mu się zbyt drażliwe i że wolał zamknąćrzecz półgębkiem, nie wprowadzając wiarołomnej żony na scenę.Same te wiersze: Jakabądz żądza szalona wre w głębi naszego łona , w drugim zakończeniu trącą konwenansem,jak znowuż owo: Przewrotności dziś naszej stała się ofiarą , grzeszy brakiem prawdy.Fak-tem jest, że gdy pierwsze zakończenie da się doskonale wyzyskać na scenie i jak to wska-załem pozwala aktorom wydobyć dowcipną pointę, drugie pozostanie martwe i niezadowa-lające.Nic z niego aktorzy nie zrobią! Za pierwszym przemawiają i formalne względy arty-zmu: tak znakomicie zbudowana sztuka, rozgrywająca się między czworgiem osób, musi wzakończeniu uregulować wzajemny stosunek tych osób do siebie; nie może część tych osóbpo prostu zniknąć za sceną.Sztuka nosi tytuł Mąż i żona, musi tedy załatwić sprawę męża iżony.Hrabia Wacław, sędzia moralności, skazujący swoją Justysię na klasztor, też ma swojąwymowę.Słowem, ze wszystkich względów pierwszy tekst wydaje mi się godniejszy utrwa-lenia.A że bardzo pragnąłbym w niedługim czasie ujrzeć na scenie tę komedię, zaklinam na-26sze teatry, niech się nie dadzą zbałamucić i niech zatrzymają zakończenie dawniejsze, zro-dzone ze szczerej weny autora i mające wyborne tradycje aktorskie.Czy to moje wotum odniesie skutek?Daję słowo, bez żadnego � propos, ale przyplątał mi się na pamięć aforyzm: Prędzej zło-dziej przyzna się, że ukradł, niż profesor że głupstwo powiedział.Wiecie, czyj jest ten aforyzm? Fredry.W Zapiskach starucha.Tak rzekł Fredro, i to nieza lekkomyślnej młodości, ale po dojrzałej rozwadze, na schyłku życia.Już jako kamiennaosoba.Toteż przyjmijmy te jego słowa w skupieniu.27IV.NIE FAASZUJCIE NAM FREDRY!Od czasu jak poruszyłem sprawę podwójnego zakończenia Męża i żony, przekonałem się,jak mało ta sprawa jest znana nawet gorącym czcicielom Fredry posiadającym jego dziełaprzeważnie w starych wydaniach, do których nawykli od młodu.Rozmawiałem na przykładze znakomitym aktorem z mego pokolenia, jednym z największych miłośników i znawcówFredry, Stanisławem Stanisławskim; zdziwił się; nie wiedział nawet, że owo drugie zakoń-czenie istnieje7 w zupełności wystarczało mu pierwsze! Potwierdził mi przy tej sposobnościmoje wspomnienie o tradycji scenicznej owego finału.Ponieważ nie każdy z czytelników ma pod ręką różne wydania Fredry, przytoczę tutaj obazakończenia [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Tematy